“Tampon vergisi” kavramı tampon ve ped gibi regl sırasında ihtiyaç duyulan hijyen ürünlerine uygulanan vergileri tanımlamak için kullanılıyor. Tampon vergisi kadınların ya da regl olan trans ya da ikili toplumsal cinsiyet sistemine dahil olmayan insanların ihtiyaç duyduğu hijyen ürünlerine erişimini zorlaştırıyor.
Ortalama bir kadın hayatının 2 bin 535 gününde, yani yaklaşık yedi yılı boyunca, regl oluyor ve ped ya da tampona ihtiyaç duyuyor. Kadın girişimleri “regli onurlu bir şekilde idare etme hakkı”nın tanınması için çalışmalar yapıyor. Viagra, prezervatif gibi ürünler vergisiz ya da regl hijyen ürünlerinden daha düşük vergiler uygulanarak satılırken regl hijyen ürünlerine yüksek vergiler uygulanması gibi örnekler üzerinden tampon vergisinin cinsiyet adaletsizliği olduğuna dikkat çekiliyor.
Türkiye’de yüzde 18 vergi ödeniyor
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) regl hakkında doğru ve yararlı bilgiye erişim, regl hijyeni malzemelerine erişim, malzemelerin değişimi için gizlilik sağlayacak tesislere erişim, su ve sabuna erişimin garanti altına alınması gerektiğini söylüyor.
Ancak pek çok ülke bu standartları ya sağlamıyor ya da kısmen sağlıyor. Vergiler bu standartların önündeki en yaygın engel çünkü pek çok ülkede bu hijyen ürünlerine yüksek vergiler uygulanıyor. Türkiye’de regl olan kişiler hijyen ürünleri temel ihtiyaç kabul edilmediği için yüzde 18 KDV ödüyor.
AB’de Tampon Vergisi Zorunlu
İrlanda dışındaki tüm Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler regl hijyen ürünlerine KDV uyguluyor. AB Konseyi’nin 1992’de kabul ettiği kurallara göre üye ülkelerin hijyen ürünlerine en az yüzde 15 KDV uygulaması zorunluydu. AB2007’de üye ülkelerin bu hijyen ürünleri üzerindeki vergileri yüzde 5’e kadar indirmesine izin verdi.
Tampon, ped gibi ürünlerin temel ihtiyaç olduğunu kabul etmeyen ülkelerde yüksek vergiler uygulanıyor: Bulgaristan’da yüzde 27, Hırvatistan, İsviçreve Danimarka’da yüzde 25, Slovakya’da yüzde 20.
İspanya ve Fransa ise 2019’da bu ürünleri “temel ihtiyaç” kabul ederek vergileri indirmeyi gündeme aldı. Tampon vergisi İspanya’da yüzde 10’dan yüzde 4’e, Fransa’da yüzde 20’den yüzde 5.5’e indirilecek.
Birleşik Krallık 1973’te Avrupa Ekonomik Topluluğu’na katıldığında hijyen ürünlerine yüzde 17 KDV uygulamaya başladı. 2000 yılında İşçi Partisi Milletvekili Dawn Primarolo’nun liderlik ettiği çabalar sonucunda vergi yüzde 5’e indirildi.
2018’de tampon vergisi kaldırılmaya başlandı
Avustralya’da 2000 yılından beri regl hijyen ürünlerine yüzde 10’luk “mal ve hizmetler” vergisi uygulanıyordu. Regl hijyen ürünlerinin “temel ihtiyaç olmadığı” kabul ediliyordu. Prezervatif ve güneş kremi gibi ürünlere uygulanmayan verginin regl hijyen ürünlerine uygulanmasının adil olmadığını söyleyen kadınların on sekiz yıllık mücadeleleri sonucu 3 Ekim 2018’de federal ve yerel yönetimler tampon vergisini kaldırmayı kabul etti.
Kanada 1 Temmuz 2018’de tampon vergisini kaldırdı. Verginin kaldırılması 2015’te kabul edilmişti. Ülkede hükümet bu ürünlere ödenen vergilerden yılda yaklaşık 36 milyon dolar kazanıyordu. Kanadalılar yıllardır bu uygulamanın cinsiyetçi olduğunu ve adil olmadığını söylüyordu.
ABD’de eyaletler düzeyinde bu vergiler kaldırılmaya başlandı. Maine, Pennsylvania ve New Jersey’de bu ürünlere vergi uygulanmıyor. Minnesota, Illinois, New York, Massachusetts, Maryland, Connecticut ve Florida eyaletleri tampon vergisini kaldırmaya karar verdi. Nebraska, Virginia ve Arizona eyaletleri tampon vergisini kaldırmaya yönelik yasa tasarılarını gündeme aldı.
Malezya 2018’in Ağustos ayında önceden yüzde 6 olan vergiyi kaldırdı.
Hindistan 2018’in Temmuz ayında yüzde 12 olan regl hijyen ürünleri vergisini kaldıracağını duyurdu.
Verginin Kaldırılması Yeterli Olmayabiliyor
İrlanda AB kurallarının getirilmesinden önce yapılan düzenlemeler sayesinde regl hijyen ürünlerine vergi uygulamayan tek AB ülkesi. Ancak İrlandalı kadınların yarısından fazlası hijyen ürünlerini satın alamıyor. 12-19 yaş arası kız çocukları ve genç kadınları kapsayan bir araştırma regl olan kişilerin İrlanda’da yılda ortalama 132 avro harcaması gerektiğini, bunu karşılayamayanların zorluk çektiğini ortaya koydu.
Açlık sınırında yaşayan kadınlar ve evsiz kadınlar yemek yemekle ve hijyen ürünü satın almak arasında seçim yapmak zorunda kalıyor. Bu nedenle regl hijyen ürünlerine ücretsiz erişim konusu gündeme geldi.
* Kaynaklar: BBC, Irish Times, Civio, Forbes, Global Citizen, Telegraph, thelocal.es, freethetampons.org, Bustle, menstrualhygieneday.org, New York Times, NPR, CNN
